Eser Adı: Klimatoloji ve Meteoroloji Orijinal Dili: Türkçe Dili: Türkçe Yazar: Prof. Dr. Murat Türkeş Kitabın Türü: Fiziki Coğrafya, Klimatoloji ve Meteoroloji Kağıt Bilgisi: Renkli Kuşe Cilt Bilgisi: Dikişli Bez Basım Tarihi ve Yeri: Aralık 2010, İstanbul Kitap Boyutu: 19.5x27.5 Klimatoloji ve Meteoroloji Amacı, Hedefi ve İçeriği Genel olarak Türkiye’deki ve dünyadaki klimatoloji ve/ya da meteoroloji öğretimi incelendiğinde, çeşitli bilim dallarından ve uzmanlık alanlarından öğrencilerin, birlikte ve/ya da ayrı olarak temel klimatoloji ve meteoroloji derslerini çeşitli bölümlerde zorunlu ya da seçmeli ders kapsamında aldıkları görülür. Bazı alanlarda temel klimatoloji ve/ya da meteoroloji dersleri, klimatoloji ve meteorolojinin öteki konularını ya da dallarını içeren çeşitli kuramsal dersler ve uygulamalar (örn. laboratuar dersleri, arazi-ölçüm çalışmaları) ile tamamlanır. Bazı bölüm ve alanlarda ise, temel klimatoloji ve/ya da meteoroloji dersleri o bölüm ve alanda gerekli olduğu için ya da öğrencilerin kendi entelektüel istekleri ile seçmeli olarak okunur. Amaç Klimatoloji ve Meteoroloji adını verdiğimiz bu kitap, coğrafya, meteoroloji, klimatoloji ve hidroloji vb. lisans öğrencilerinin ve klimatoloji ve meteorolojinin daha ileri çeşitli kuramsal ve uygulamalı derslerini alan lisansüstü öğrencilerin gereksinim duyacağı temel atmosfer, hava, iklim ve atmosferik çevre konularını içerir. Kitap ayrıca, klimatoloji ve/ya da meteorolojinin bazı konularını zorunlu ya da seçmeli ders olarak alan ya da bu konulara gereksinim duyan bilim ve mühendislik alanlarının ilgileneceği ve doğrudan yararlanacağı bir kitap olmayı da hedefler. Kitapta temel fizik ve matematik bilgisi gerektiren bazı ileri klimatoloji ve meteoroloji konuları, bunlara ilişkin eşitlikler ve çözümlü örnek problemler bulunmasına karşın, kitap ağırlıklı olarak klimatoloji ve meteorolojinin temellerini bütüncül bir yaklaşımla eksiksiz vermeyi amaçlar. Bu yüzden, kitabın birinci baskısı, yukarıdaki satırlarda özetlenen yeni sorun ve konular ile atmosfer, hava, iklim ve atmosferik çevre konularıyla ilgilenen bilim dalları ve alanları ile ilgili mesleklerin gereksinimlerini karşılayacak temel bir ders ve kaynak kitabı olarak tasarlandı ve buna uygun bir içerikle hazırlandı. Bu kapsamıyla genel klimatoloji ve uygulamalı klimatolojinin çeşitli uzmanlık alanlarıyla ilgilenenleri, özellikle iklim, iklim değişikliği ve değişkenliği, atmosferik çevre, hidroklimatoloji, kuraklık ve çölleşme, sinoptik klimatoloji gibi konularda desteklemeyi ve onların gereksinimlerini karşılamayı amaç edindi. Meteoroloji ve uygulamalı meteorolojinin çeşitli konuları içinse, kitabın özellikle Güneş ve Yer radyasyonu, hava hareketlerini oluşturan ve denetleyen kuvvetler, hava haritalarının çözümlenmesi ve yorumlanması, şiddetli hava, bulut ve yağış oluşumu, yapay yağış, hidroloji ve su kaynakları vb. konularda iyi bir yol gösterici, sonrası için de iyi bir başvuru kaynağı olması amaçlandı. Benzer bir biçimde, kitapta, iklimsel rahatlık ve insan sağlığı, hava kirliliği, bulut, yağış ve sis oluşumu ve çeşitleri ve şiddetli hava gibi çok sayıda konuyla ilgili olarak Türkiye ve bölgesi açısından gereksinim duyulduğunu düşündüğümüz özel bilgi ve değerlendirmeler ile bireşimin ağırlıklı olarak yer almasına önem verildi. Kitabın burada üzerinde durulması gereken bir başka özelliği de, hemen her bölümdeki ana ve alt konulara ilişkin örnek grafik, diyagram (çizenek), harita, fotoğraf gibi eğitsel ve görsel materyallerin, Türkiye’den ve/ya da Türkiye’de hava ve iklimi denetleyen sinoptik ölçekli basınç ve rüzgar sistemlerinin etkili olduğu coğrafi alandan seçilmiş oluşudur. Fotoğraflarla birlikte kitaptaki toplam sayısı 362 olan şekillerin çoğu kendi özgün çalışma ve tasarımlarımıza dayanarak çizilirken, şekillerin bir bölümü temel kaynaklardaki bilinen örneklerden esinlenerek yeniden düzenlendi ve çizildi. Klimatoloji ve Meteoroloji kitabı, atmosfer, hava, iklim ve atmosferik çevreye ilişkin bugünkü bilgilerimiz kapsamında, çağdaş meteoroloji ve klimatolojinin temellerini coğrafya, klimatoloji, meteoroloji, hidroloji, biyoloji, ekoloji, halk sağlığı, fizik, oseanografi, deniz bilimleri ve mimarlık ile meteoroloji, ziraat, orman, inşaat, jeoloji, hidrojeoloji ve çevre mühendisliği gibi bölümlerde okuyan lisans ve lisansüstü öğrencilerine ve bu alanlarda çalışan meslek sahiplerine, uzmanlara ve bilimcilere aktarmayı, bu bilgilerin üç boyutlu tartışılmasını, özümsenmesini, öğrenilmesini ve uygulanmasını sağlamayı hedefler. Belirlenen bu hedefe ulaşabilmek için kitabın amacı da, atmosfer, hava ve iklimin temelleri; atmosferin fiziksel ve kimyasal özellikleri; fiziksel iklim sistemi; Yerküre’nin enerji bütçesi ve sıcaklık; hava basıncı, atmosfer dolaşımı ve rüzgarlar; hidrolojik döngü, atmosferde nem, doyma, yoğunlaşma, bulut oluşumu, kararlılık; yağış oluşumu, türleri ve klimatolojisi; hava ve iklimin şekillenmesindeki temel etmenlerden hava kütleleri ve cepheler, hava sistemleri, desenleri ve olayları; şiddetli hava olayları (gökgürültülü-şimşekli fırtına (oraj), hortum ve tropikal siklonlar) ve bunların doğal ve sosyal ortama olan etkilerinin incelenmesi; atmosferdeki kısa süreli süreçler, meteorolojik olaylar ve bunlardaki değişimler ile yeryüzündeki iklimler, onların kökenleri, dağılışları ve doğal çevreyi şekillendiren bir öğe olarak rolü konularında temel bilimsel bilgiyi sunmak, tartışmak ve öğrencinin uygulama, çözümleme ve bireşim yapma yeteneğini geliştirmek olarak belirlendi. İçerik Kitap, klimatoloji ve meteorolojinin temel konularının yanı sıra, son yıllarda yayımlanan ya da gözden geçirilmiş yeni baskıları yapılan kitaplarda sıklıkla yer alan uygulamalı ve seçilmiş konuları da içeren, aşağıda ana çizgileri ile verilen altı ana konuyu bütüncül ve çağdaş bir yaklaşımla sunacak biçimde tasarlandı: 1. Konu (Atmosfer, Hava ve İklimin Temelleri), Yerküre sistemi ve atmosferi, yüzey ve yüksek atmosfer gözlemlerini, hava ve iklimi denetleyen etmenleri ayrıntılı olarak ele alarak, atmosfer, hava, iklim, iklim değişikliği ve fiziksel iklim sistemi konularını güncel bilimsel ve teknolojik gelişmelerin ışığı altında tartışır. 2. Konu (Radyasyon ve Hava Sıcaklığı), temel olarak radyasyon ve hava sıcaklığı konularını kapsar. Bu ana konu, Güneş ve Yer radyasyonu, Yerküre’nin enerji dengesi ve ısınması, hava sıcaklığı ve ölçülmesine ilişkin ayrıntılı bir tartışmayı ve değerlendirmeyi içerir. 3. Konu (Hava Basıncı, Atmosfer Dolaşımı ve Rüzgarlar), kitabın en kapsamlı, başka bir deyişle hem içerik hem de bölüm sayısı açısından en hacimli iki konu gurubundan birincisi özelliğini taşır. Bu yüzden bu bölüm, çok sayıda etkin eğitsel ve görsel materyal (çizelge, çizenek, harita ve fotoğraf, vb.) yardımıyla, hava basıncı, hava haritaları, rüzgarlar, dikey hava hareketleri ve onları oluşturan kuvvetler, küresel ve mezo ölçekli atmosfer dolaşımı, jet akımları ve yerel rüzgarlar konularının ayrıntılı bir tartışmasını ve sunumunu içerir. 2. Konuya benzer biçimde, hangi kapsamda el alınırsa alınsın 3 Konu temel bir klimatoloji ve/ya da meteoroloji dersinin ya da kursunun olmazsa olmaz nitelikteki başlıca bölümlerini içerir. 3. Konu 8. Bölümde, sonraki konuları, özellikle yatay ve dikey hava hareketleri, atmosfer dolaşımı, bulut-yağış oluşumu ve yağışın coğrafi dağılışı, hava sistemleri ve şiddetli hava olayları gibi klimatoloji ve meteorolojinin önemli konularını kolay öğrenebilme ve üç boyutlu kavramayı sağlamak, yüzey ve yüksek hava haritalarını yorumlayabilmek ve temel hava öngörüleri yapabilmek için bağımsız bir “Hava Haritaları ve Çözümlemesi” bölümü tasarlandı. Bu bölümde, basınç sistemlerinin tanınması ve nitelendirilmesinin yanı sıra yüzey ve yüksek atmosfer hava haritalarının hazırlanmasında ve çizilmesinde kullanılan sinoptik meteoroloji kodları da yalınlaştırılarak açıklandı. 4. Konu (Hidrolojik Döngü, Atmosferde Nem, Kararlılık, Bulut, Sis ve Yağış), örneği az sayıda kitapta bulunabilecek olan bir yaklaşımla ilgili tüm alt konular birer bağımsız bölüm olarak hazırlandı. Böyle bir bölüm tasarımı, hidroloji ve su kaynakları konularına ek olarak, kitapta, doyma, yoğunlaşma, bulut, yağış ve sis oluşumları, hidroklimatoloji ve hidrometeoroloji konu ve sorunlarına verilen önemin bir göstergesi olarak kabul edilmelidir. 4. Konu bu kapsamda, “Hidrolojik Döngü ve Atmosferde Nem”, “Adyabatik Sıcaklık Değişiklikleri ve Kararlılık”, “Bulut Oluşum Süreçleri ve Bulut Çeşitleri”, “Sis Oluşumu ve Çeşitleri”, “Yağış Oluşumu, Çeşitleri ve Yapay Yağış”, “Yağış Klimatolojisi” bölümlerine ayrılarak tartışıldı. 5. Konu (Hava Kütleleri, Cepheler, Siklonlar ve Şiddetli Hava Olayları) ise, geleneksel klimatoloji ve/ya da meteoroloji ve atmosfer bilimleri temel ders kitaplarındaki alışılagelmiş uygulamalarla uyumlu bir bölüm dağılışı ve içeriği tasarlandı. Bu kapsamda, gökgürültülü fırtınalar ve orta enlem cephesel alçak basınç sistemleri gibi Türkiye ve bölgesinde etkin ve etkili olan hava sistemleri ve şiddetli hava olaylarına daha çok ağırlık verildi. 5. Konuda, hava kütleleri, cepheler, orta enlem siklon ve antisiklonları ve onların ürettiği hava olayları, gökgürültülü fırtınalar, hortumlar ve tropikal siklonlar kapsamlı olarak tartışıldı. Hava kütleleri, cepheler ve hava olayları, orta enlem siklon ve antisiklonları bölümleri, daha iyi anlaşılmalarını sağlamak amacıyla, Türkiye ve bölgesine ilişkin çok sayıda iki ve üç boyutlu özgün çizenek, harita ve fotoğraf ile etkili bir biçimde desteklendi. 6. Konu, çağdaş klimatoloji ve/ya da meteoroloji kitaplarının çoğunda artık yaygın bir sunuş tarzı olan bazı önemli uygulamalı ve seçilmiş konuları ele aldığımız dört bölümden oluşturuldu. Uygulamalı ve Seçilmiş Konular, Atmosfer Optiği, Hava Kirliliği ve Asit Yağışları, İklimsel Rahatlık ve İnsan Sağlığı ile İklimlerin Sınıflandırılması bölümlerinden oluşur. Bunlardan, “Atmosfer Optiği” bölümü kuramsal, “Hava Kirliliği ve Asit Yağışları” ve “İklimsel Rahatlık ve İnsan Sağlığı” bölümleri ise uygulama özellikli seçilmiş konulardır. Bu bölümler, ileri uzmanlık ve/ya da bağımsız olarak okutulabilecek lisansüstü dersleri olarak düşünüldü. İklimlerin Sınıflandırılması başlıklı 29. bölüm, kitabın ders kitabı olarak okutulabileceği akademik birimlerde temel klimatoloji ve/ya da meteoroloji programını tamamlayıcı ya da ayrı bir ders olarak düzenlenebilir. Bugünkü kapsamıyla Klimatoloji ve Meteoroloji kitabının bu birinci basımı, hem hava sistemlerinin oluşumlarını, özelliklerini ve bağlantılı hava olaylarını, hem de yüzey ve yüksek atmosfer hava haritalarının çözümlenerek öznel değerlendirme ve öngörülerin yapılması için gerekli olan bilimsel bilgi, yöntem ve araçları içerir. Ancak, kitap için bağımsız bir nümerik (sayısal) hava tahmini bölümü hazırlanması düşünülmedi. Bunun nedeni, sayısal hava öngörüsünün bilimsel ve yeterli bir düzeyde açıklanabilmesi için, çok sayıda eşitlik, ileri matematik bilgisi ve hesaplamanın gerekli oluşudur. Burada tüm bunların verilmesi ise, kitabın ana hedef ve amacından sapmasına neden olacaktır. Kitabın çeşitli bölümlerinde toplam 21 adet Çözümlü Örnek Problem, metnin akışını bozmamak ve kitabı ders kitabı olarak okutacak akademisyenin ya da öğretmenin önceliğine bırakarak çerçeve içerisinde verildi. Klimatoloji ve Meteoroloji Kitabının gelecekteki olası gözden geçirilmiş baskılarında tüm bölümler için hazırlanması planlanmakla birlikte, kitabın bu birinci baskısında ancak altı bölümde birer, bir bölümde ise iki adet özel konu verilebildi. Kitap, ayrıntılı sayılabilecek ama aynı zamanda yalın ve kolay anlaşılır bir Ekler Bölümü içerir. Ekler Bölümü, ilgili bölümlerde açıklanan çeşitli konulara ve yöntemlere ilişkin hesaplama ve birimler arası dönüşüm çizelgelerini, bazı evrensel sayıları ve nicelikleri içerir. Ayrıca, Ek A “Bilimsel Sayı ve İşaret Sistemi”ni, Ek B ise “Uluslararası Bilimsel Ölçü Birimleri Sistemi (SI)”ni açıklar.